W poprzednim artykule opisałem tzw. zachowek. Należy jednak zadać pytanie czy instytucja zachowku jest obligatoryjna. Czy w każdym przypadku dzieciom, wnukom, małżonkowi czy rodzicom spadkodawcy będzie on przysługiwał? Odpowiedź brzmi nie.
Pozbawienie prawa do zachowku może nastąpić jedynie za życia spadkodawcy poprzez wydziedziczenie spadkobiercy w testamencie. Zgodnie z art. 1008 Kodeksu cywilnego pozbawienie zstępnych, małżonka oraz rodziców prawa do zachowku tj. wydziedziczenie może nastąpić jeżeli podmiot uprawiony do zachowku:
- wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
- dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
- uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
- sprzeczności postępowania z zasadami współżycia społecznego;
- uporczywości takiego postępowania;
- dezaprobaty spadkodawcy.
Zgodnie z art. 1008 pkt 2 k.c. wydziedziczenie może być uzasadnione dopuszczeniem się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy. Jeżeli chodzi o ustalenie, czy w konkretnym przypadku zostało popełnione wskazane w tymże przepisie przestępstwo, należy odwołać się do regulacji zawartej w przepisach kodeksu karnego. Na użytek wydziedziczenia nie jest jednak konieczne skazanie uprawnionego do zachowku za dane przestępstwo prawomocnym wyrokiem karnym. Stąd też popełnienie przestępstwa może być ustalane w postępowaniu cywilnym. Kodeks cywilny nie zawiera definicji osoby najbliższej spadkodawcy. Wydaje się więc, że ustalenia powinny odnosić się do konkretnej sprawy spadkowej w kontekście sytuacji osobistej spadkodawcy. Zasadny więc wydaje się pogląd, że przez wyrażenie "osoba najbliższa" należy rozumieć osoby związane ze spadkodawcą tak silnymi więzami uczuciowymi, iż czyn popełniony przeciwko jednej z tych osób można - z punktu widzenia dolegliwości, krzywdy czy cierpienia spadkodawcy - postawić "prawie że w równym rzędzie" z czynem popełnionym przeciwko samemu spadkodawcy.
Przyczyna wydziedziczenia wymieniona w art. 1008 pkt 3 k.c. polega na uporczywym niedopełnianiu względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych. Zachowanie uprawnionego do zachowku odnosi się do osoby spadkodawcy i dotyczy niedopełniania obowiązków rodzinnych względem niego, na przykład nie wykonywanie obowiązku alimentacyjnego, nieudzielanie opieki, brak pomocy w chorobie itp. Należy jednak podkreślić, że wskazane zachowanie musi nosić cechy uporczywości, czyli musi być długotrwałe czy wielokrotne. W pojęciu "zaniedbywanie wobec spadkodawcy obowiązków rodzinnych", o którym mowa w art. 1008 pkt 3 k.c., mieści się również takie zachowanie, które prowadzi do faktycznego zerwania kontaktów rodzinnych i ustania więzi uczuciowej, normalnej w stosunkach rodzinnych. Chodzi tu więc również o wszczynanie ciągłych awantur, kierowanie pod adresem spadkodawcy nieuzasadnionych i krzywdzących zarzutów, wyrzucenie go z domu, brak udziału w jego życiu choćby poprzez wizyty w jego miejscu zamieszkania czy okazywanie zainteresowania jego sprawami.
Wymienione w art. 1008 k.c. przyczyny wydziedziczenia pozwalają na przyjęcie, że w każdym przypadku chodzi o świadome działanie osoby uprawnionej do zachowku, której dotyczy dana przyczyna wydziedziczenia. Tym samym nie można wydziedziczyć osoby, która z powodu wieku (np. małoletni ) lub stanu psychicznego nie jest w stanie świadomie albo swobodnie podejmować decyzje i wyrażać swoją wolę, kierować swoim postępowaniem.
Istotną kwestią jest to, że z treści testamentu musi wynikać przyczyna wydziedziczenia.
Kliknij aby przeczytać pozostałe artykuły w dziale PRAWO
