Czy znamy tajemnice zamku warownego w pobliżu Chojny?

Garnowo to niewielka wioska sołecka w gminie Chojna. Posiada jednak ciekawą i długą historię, której zagadkowe ślady docierają do nas dziś. Nie dotyczy to bynajmniej zabytkowego kościółka z XIII wieku w Garnowie, który doznał poważnych zniszczeń w czasie wojny, ale został odnowiony w latach 1989-90 i do dziś służy wiernym. W pobliżu wsi znajduje się jednak zabytek jeszcze starszy – pozostałość po wczesnośredniowiecznym grodzisku.

Garnowo - kościół pw. Matki Boskiej Wspomożenia Wiernych wybudowany w II poł. XIII wieku

Słowiański gród nizinny, pozostałości po zamku z czytelnymi murami wysokości ok. 2 metrów (?)

Grodzisko (w literaturze jako Garnówko stanowisko 1) prawdopodobnie przeżywało okres swojej świetności od połowy VII do X wieku (z tego okresu pochodzą znaleziska ceramiki uzyskane podczas badań archeologicznych). Na niemieckich mapach określane jest ono jako Ringwall, czyli pierścień wałów (umocnień ziemnych). Zlokalizowane wśród łąk przeciętych Rurzycą i Kalicą, 2.25 km w kierunku płn-wsch od zabudowań Bary, 2.1 km na płd- wsch od Garnowa. Grodzisko było raczej okrągłe (ok. 100 x 100 m), ale z północnej strony posiadało podgrodzie. W trakcie badań wykopaliskowych polskich archeologów w 1971 i 1977 r., znaleziono też niemiecki miecz z końca XIII wieku. Czy dawne grodzisko funkcjonowało jeszcze wtedy? A może zbudowano na jego miejscu zamek? Takie przypuszczenia nasuwa fakt, że pastor z pobliskiej wioski (Nawodna) pisał o „ruderze”, która miała stać na miejscu dawnego zamku. Podobno w zamku tym miał urzędować niegdyś przeor augustianów z Chojny, jednak prawdopodobnie jest to legenda. Choć Garnowo niegdyś było wsią augustiańską, to wiadomo, że przeorzy nie mieli tam rezydencji po 1372 roku. Jednak możliwe, że po zwycięstwie na Pomorzu Reformacji i kasacie zakonów, któryś z przeorów spędził późne lata swojego życia w tajemniczym zamku, jednak już bez możliwości piastowania klasztornego urzędu.

Niemiecka mapa z oznaczonym pierścieniem wałów obronnych- Ringwall (w dole prawej strony)

Pierścień wałów obronnych - Ringwall

Klasztor augustianów - eremitów w Chojnie
Losy wioski Garnowo nierozerwalnie złączone zostały z augustianami z Chojny

Zakon augustianów jest zaliczany do zakonów żebrzących. Od stuleci przybywało w ówczesnej przestrzeni cywilizacyjnej osób, które z pobudek religijnych opuszczało społeczeństwo decydując się na życie w celibacie i izolacji - eremici. Pierwsi pustelnicy - eremici pojawili się na terenie Egiptu i Palestyny.  W XIII w. podjęto zdecydowane starania aby zjednoczyć rozproszone po Europie wspólnoty eremickie. W roku 1256 z inicjatywy papieża Aleksandra IV odbyło w Rzymie spotkanie ponad 360 przedstawicieli wspólnot eremickich, zawarto unię uznaną za początek istnienia klasztoru. Pierwotna nazwa Eremici św. Augustyna.

W II połowie XIII w. istniał w Lipianach Klasztor reguły św. Augustina, po roku 1276 przeor eremitów z Lipian zwrócił się z prośbą do Kapituły w Kamieniu Pomorskim i biskupa Jaromira o przeniesienie swojego konwentu do Chojny i Strzelec Krajeńskich na co uzyskał w dniu 11 V 1290 r. w odniesieniu do Chojny oficjalną zgodę. Budowa gotyckiego kościoła trwała długie dziesięciolecia. Najstarszą częścią kościoła jest wschodnia zabudowa świątyni natomiast zachodnia została wybudowana w latach 1400 - 1450. W XIV wieku dobudowano cztery przęsła jednonawowego korpusu z dwu przęsłową salą konwentu. Do 1945 r. w imponującej gotyckiej świątyni zachowały się na północnej ścianie zabytkowe malowidła m.in. św. Krzysztofa z inskrypcją. Do dnia dzisiejszego przetrwały wewnątrz fragmenty polichromii, elementy architektoniczne, rzeźba głowy. Opis architektury i obecnego stanu świątyni dokonali  Jarosław Jarzewicz i Michael Wernicke.

Klasztor augustianów w Chojnie na przedwojennej fotografii

Cudowny obraz Maria miraculosa celem licznych pielgrzymek z Polski, Pomorza i Śląska

Do kościoła przybywały licznie pielgrzymki. W kaplicy kościelnej znajdował się cudowny, łaskami słynący obraz Najświętszej Marii Panny (Maria miraculosa) przyciągający tłumy pielgrzymów z
Polski, Pomorza i Śląska. W 1672 r. obraz znalazł się wśród 1200 innych obrazów Maryi uznanych za najważniejsze i najpiękiejsze. Augustianie chojeńscy sprawowali patronat nad kościołem w Garnowie od 1372 r. W II połowie XVI w. po Reformacji chojeńscy zakonnicy opuścili Chojnę i wybrali Garnowo jako miejsce dalszej misji dokąd przeniesiono obraz Maria miraculosa. Była to drewniana płaskorzeźba o którym wspomniał  A. Kehrberg (1714). Wnętrze kościoła strawił pożar w XVIII w. Pastor z Nawodnej wspominał w roku w 1712 r. o istnieniu rudery (Rudera) zamku, w którym miał rezydować ostatni opat augustianów chojeńskich i najprawdopodobniej ruiny zamku stały na wcześniejszym słowiańskim grodzisku zlokalizowanym na południowy zachód od Garnowa.

Widok na gród nizinny od strony zachodniej

Dziś z tamtych czasów pozostały tylko okrągłe wały grodziska pod Garnowem, wśród łąk nad Rurzycą. Być może archeolodzy odkryją jeszcze brakujące ogniwa do historii tej niezwykłej wioski.

Źródła: Edward Rymar, Słownik Nowej Marchii, (w przygotowaniu do druku), Edward Rymar, Klasztor chojeńskich augustianów, [w:] Rocznik Chojeński, Pismo historyczno-społeczne, tom II, Stowarzyszenie Historyczno-Kulturalne „Terra Incognita” w Chojnie, Chojna 2010, s. 6-24.
Zdjęcia: Elżbieta Pokidańska